Enklask diwar-benn gerioù kavet e “Dictionnaire pratique et étymologique du dialecte de Léon” gant Henri du Rusquec (1895)

13.09.2025 – Gand Dir Ha Tan

Rakskrid

Berradur deus Buhez Henri du Rusquec

Henri de l’Estang du Rusquec a oa ur geriadurour breizat, eus Bro-Leon, ganet d’an 12 a viz Du 1822 e Trelevenez, ha marvet d’an 21 a viz Meurz 1906 e Sibirill. Labouret en deus e vuhez da sevel geriadurioù galleg-brezoneg ha brezoneg-galleg evit dialek Leon. Ur geriadur galleg-brezoneg hag ivez ur geriadur brezoneg-galleg en deus savet.

E oberenn gentañ, “Dictionnaire français-breton du dialecte de Léon avec les acceptions dans les dialectes de Vannes”, a oa embannet e Montroulez, 7 levrenn, 1883-1886.

An eil hag oberenn brudetañ eo “Dictionnaire pratique et étymologique du dialecte de Léon avec les variantes diverses, dans les dialectes de Vannes, Tréguier et Cornouailles”, e 1895.

Ur skiant pouezus en doa diwar-benn yezoniouriez Leon, hag e oberennoù a zo c’hoaz implijet gant studierien ar brezoneg evit kompren ar yez evel ma oa komzet e dibenn an XIXvet kantved. Marvet eo pa oa 84 vloaz, goude bezañ roet ur priz bras d’ar yez.

Geriadur Henri du Rusquec, embannet e 1895, a zo unan eus an oberennoù pouezusañ evit kompren brezoneg Leon eus dibenn an XIXvet kantved. An enklask-mañ a glask studiañ ar gerioù kavet en oberenn-se, o c’hrafadur hag o heñvelderioù gant ar sistemioù all a oa implijet er mare-se.

Dielfennadenn ar gerioù studiañ

Familh ar gerioù “c’hoarz-“

• C’HOARZ, sm. Rire. Notenn yezoniel: Ar ger-se a zo skrivet gant -z nemetken, hep -h staget.
• C’HOARZADEN, sf. Éclat de rire ; pl. c’hoarzadennoù.

• C’HOARZER, sm. Rieur ; pl. c’hoarzerien ; Loth cite guanoriòn, histrions.
• C’HOARZÉREZ, sf. Rieuse ; pl. c’hoarzérezed.
• C’HOARZIN, vn. Rire ; part. c’hoarzet.
• C’HOARZUZ, adj. Risible.

Gerioù all gant ar patrom -z

• C’HOAZ, adv. Encore.
• C’HOARVÉZOUT, v. impers. Survenir par accident ; part. c’hoarvezet ; latin adventare ; breton c’hoaz encore, ou war dessus, et béza, bézout être ; on dit aussi darvézout, digwézout, c’hoarvout.

Gerioù niverel

• SEIZ, sm. Soie .
• SEIZ KANT, Nom de nombre, sept cents ; seiz sept, kant cent.

Doareoù skrivañ du Rusquec

Ar reolennoù grafek

1. Son /z/ pe /ʒ/ → scrivet -z nemetken
2. N’eus ket implijet ar grafem -zh
3. Ar patrom a zo stabil: c’hoarz-, c’hoarv-, c’ho-

Heñvelderioù gant doareoù all eus ar mare

Er bloavezioù 1890 e oa meur a zoare skrivañ:

• Doare Leon (du Rusquec): -z evit /z/
• Doare Gwened: -h pe -s alies
• Doare Kernev: kemmoù hervez al lec’hioù

Kemenadenn yezoniel

Reizder fonetik

Doare skrivañ du Rusquec a seblant tost-tre d’ar c’homz gwirion eus Leon. An implijadur eus -z e lec’h -zh a c’hall merkañ ez oa ar son /z/ pe /ʒ/ klok e Leon.

Stabilded ar gerioù

Ar gerioù pennañ a chom da vezañ implijet:

• c’hoarzin
• c’hoaz
• c’hoarz

Kevredin ar rannyezhoù

Du Rusquec a roe “les variantes diverses, dans les dialectes de Vannes, Tréguier et Cornouailles” hervez titl e c’heriadur.

Talvoudegez skiantael ar geriadur

Evit an istor yezoniel

Geriadur du Rusquec a ziskouez:

• Doare skrivañ Leon a-raok an unvaniñ
• Ar patrom -z hep -h staget
• Ar c’hevredin etre rannyezoù Breiz

Evit ar yezoniouriez

Pouezus eo evit:

• Kompren emdroadur ar grafadurioù
• Studiañ fonetik ar rannyezoù
• Heuliañ kemmoù ar gerioù gant an amzer

Clozadur

Geriadur Henri du Rusquec (1895) a ziskouez doare skrivañ Leon ma n’oa ket bet implijet ar grafem -zh. Ar gerioù studiañ a ziskouez ar patrom -z nemetken evit ar sonoù /z/ ha /ʒ/.

Ar c’hemmoù grafek a-etre 1895 ha hiziv a zo pennañ grafek, rak ar gerioù o-unan a chom stabil. Setu ar priz eus ar geriadur-mañ evit kompren emdroadur skritur ar brezoneg Leon.

An enklask-mañ a ziskouez pegen pouezus eo studiañ ar geriadurioù koz evit kompren ar yez en he gevred istorel. https://archive.org/details/DictionnairePratiqueEttymologiqueDuDialecteDeLon/page/n19/mode/1up

https://archive.org/details/DictionnairePratiqueEttymologiqueDuDialecteDeLon/page/n19/mode/1up